Burgerschapsonderwijs ‘De Geest van Gestel’

• Sint-Michielsgestel

Het maakt indruk wat hier in tijd van oorlog gebeurd is
Een verslag door Marilies van Alphen de Veer

Eén voor één stappen leerlingen van het Elde College de expositieruimte binnen van de Beekvlietboerderij in Sint Michielsgestel. Ze worden hartelijk
ontvangen door Koos Loose die ieder de hand schudt. Jassen worden op de kapstok gehangen en mobieltjes tot nader order in broekzakken gestopt.

De tweedeklassers gaan zitten op de gele en groene stoelen. Langzaam wordt het stil. Aan de voorkant van de zaal hangt een spandoek ‘Gegijzeld maar niet verslagen’. Daarnaast een digibord met een uitvergrote foto van het gebouwencomplex Klein Seminarie Beekvliet in de tijd van de Tweede Wereldoorlog. ‘Vergeef me dat ik niet van ieder van jullie de naam precies
weet. Als jullie mijn naam – Koos – maar willen onthouden? En weet dat het jullie vrij staat om deze presentatie ieder moment met vragen te onderbreken.’

Sinds 2020 bezoeken scholieren van het VO (VMBO, HAVO en VWO) en leerlingen van groep 7 en 8 van het PO de expositie Gegijzeld maar niet verslagen. Vandaag krijgen de tweede klassen VMBO van het Elde uitleg in de verschillende zalen. De leerlingen zullen in het kader van hun maatschappelijke stage, onder begeleiding van mede-initiatiefnemers van de
lessenreeks Wim Kuper en Laurent Appels, een rapportage maken.

Koos vertelt met duidelijke en warme stem. Twintig paar ogen zijn op hem gericht. ‘In deze ruimte zien jullie foto’s van de verschillende gebouwen, die de bezetters in beslag namen: het Klein Seminarie in Sint Michielsgestel en het Groot Seminarie in Haaren. Wie weet wat dat is: een seminarie?’ Vingers gaan de lucht in. ‘Een middelbare school?’ ‘Klopt, een middelbare school voor de opleiding van priesters. De leerlingen kregen twee weken vrij per jaar, met Kerst en Pasen. Zo dadelijk zal ik jullie laten zien, hoe de zogenaamde chambrettes, waar later de gijzelaars ook in sliepen, eruit zagen.’

Tijdens de rondleiding door de tentoonstelling wordt duidelijk dat de gijzelaars borg stonden met hun leven. 450 mannen uit verschillende groepen van de samenleving (politici van verschillende partijen, kunstenaars, rechters, ondernemers etc.) werden op 4 mei 1942 door de Duitse bezetters gearresteerd en overgebracht naar Seminarie Beekvliet. Ze werden gebruikt als dreigmiddel om zo de rest van Nederland in toom te houden. Als daders van een verzetsactie niet gevonden werden, zouden gijzelaars van hun bed worden gelicht en het met hun leven bekopen.

Doel van de bezoeken door middelbare scholen is het trekken van lessen uit dit onderdeel van de geschiedenis van WO II. Naast de ellendige en dramatische gebeurtenissen in het gijzelaarskamp toont de tentoonstelling ook hoe de gijzelaars moed en solidariteit toonden. Men vond elkaar ondanks de politieke en religieuze scheidslijnen van de verzuiling en organiseerde een eigen ‘democratische samenleving achter prikkeldraad’. De gijzelaars onderwezen en inspireerden elkaar en dachten na over de toekomst van het vrije Nederland. Na de oorlog sprak men daarom van ‘de geest van Gestel.

Na de rondleiding krijgen de leerlingen 10 minuten om foto’s te maken. Wat maakt het meeste indruk op hen? Waarover willen ze schrijven en vertellen? Twee jongens richten hun mobieltjes op de maquette van het oude gebouwencomplex. Het grootste deel van die gebouwen bestaat niet meer. Ze wijzen op een dode vlieg. ‘Die lag er toen vast ook al.’ grapt een van hen. Een meisje bekijkt een bord met namen van de honderden gijzelaars op alfabetische volgorde. ‘Misschien staan hier wel mensen bij die mijn overgroot Opa en Oma kenden…?’ Eén van de leerlingen, een paar jaar geleden gevlucht uit Syrië, vertelt dat haar vader op dit moment nog in Libanon woont. ‘Daar is het nu ook heel gevaarlijk.’ Weer een ander deelt een
herinnering op de trap naar beneden: ‘Mijn Opa is bijna omgekomen in de oorlog. Hier vlakbij. Er stortte een vliegtuig neer maar hij kon zich gelukkig net verschuilen onder een grote eik. Die staat nu nog op ons erf. Dat is een bekend verhaal in onze familie.’

Het wordt duidelijk hoe verschillend deze groep leerlingen is. Hoeveel verschillende verhalen er te vertellen zijn zowel in het heden als uit het verleden. Het belang van deze waargebeurde verhalen is groot. Het is cruciaal dat ze uitgewisseld worden. Zo kan er begrip ontstaan, kunnen conclusies getrokken worden, en acties worden ondernomen. Dit is waar het actuele burgerschapsonderwijs over gaat. Het gaat over pijlers van onze democratische rechtstaat als vrijheid, gelijkheid en broederschap. Over diversiteit en eigenheid, gelijkheid voor de wet en het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het educatief project dat vandaag werd opgestart sluit aan bij precies deze thema’s.

‘Dank u wel! Ik vond het erg leuk!’ Een meisje wuift naar Koos vanuit de deuropening. Rode, gele en bruine bladeren dwarrelen uit de hoge bomen neer op het grasveld. De leerlingen haasten zich naar hun fietsen: ‘Herfstvakantie!’ De zon schijnt, voor de één meer dan voor de ander. Goed dat er een follow-up komt.